Nguy cơ khi Philippines 'ly hôn' Mỹ

Bộ Ngoại giao Philippines ngày 11/2 chấm dứt Thỏa thuận Các lực lượng Thăm viếng (VFA) với Mỹ nhằm đáp trả việc Washington hủy visa và từ khước cho thượng nghị viên Ronaldo dela Rosa nhập cảnh. VFA sẽ hết hiệu lực sau 180 ngày nếu Philippines và Mỹ không đạt thỏa thuận nhằm trì hoãn hoặc đảo ngược quá trình này.

Theo Prashanth Parameswaran, chuyên gia về quốc phòng và an ninh Đông Nam Á, nếu hai bên không thể cứu vãn VFA, đây sẽ là một cuộc "ly hôn" trong quan hệ vốn đang có nhiều bất đồng giữa Mỹ và Philippines. Việc Philippines đơn phương kết thúc VFA với Mỹ cũng có thể làm vỡ các mối kết liên kinh tế và dân sự hai nước, thậm chí tác động đến khu vực rộng lớn hơn.

Binh sĩ Mỹ (phải) hướng dẫn lính Philippines cách thắt nút trong buổi huấn luyện tháng 5/2017 tại căn cứ Ramon Magsaysay. Ảnh: US Army .

Mỹ và Philippines xây dựng quan hệ đồng minh bằng Hiệp ước Phòng thủ chung 1951, dựa trên cộng tác sâu rộng giữa hai nước trước đó. Tuy nhiên, liên minh này đã trải qua nhiều sóng gió, như quá trình đàm phán lại các điều khoản dùng cứ vào thập niên 1970 hay việc Philippines đóng cửa các căn cứ quân sự của Mỹ ở Vịnh Subic thập niên 1990.

Việc Philippines đóng cửa căn cứ quân sự Mỹ ở Vịnh Subic khiến quan hệ hai nước trở nên bấp bênh, nhưng cũng thúc đẩy sự ra đời của VFA. Sau khi quân Mỹ rời đi, Philippines đối mặt với mối đe dọa ngày càng lớn từ các hành động của Trung Quốc trên Biển Đông, buộc họ ký VFA vào tháng 5/1999.

Kể từ khi lên nhậm chức năm 2016, Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đã khiến quan hệ với Mỹ ngày càng lạt khi công khai thổ lộ quan điểm ngả về phía Trung Quốc để đổi lấy các khoản giúp đỡ về kinh tế, quân sự. Tuy nhiên, việc chính quyền của ông chấm dứt VFA sẽ trở nên mối đe dọa lớn nhất cho liên minh Mỹ - Philippines.

Khi VFA kết thúc, quan hệ hai nước sẽ trở lại tình trạng đầu những năm 1990. Liên minh hai nước vẫn tồn tại, nhưng bị hạn chế do thiếu thành phần then chốt là sự hiện diện của quân đội Mỹ, đóng vai trò tạo điều kiện hiệp tác, khả năng tương tác và xây dựng năng lực quốc phòng song phương.

Nếu không đạt được điều khoản cho phép quân đội Mỹ đồn trú luân phiên trên bờ cõi Philippines, hai nước có thể phải đàm luận và coi xét lại tiềm năng lẫn hình thức hiện diện, dù chúng củng cố hiệp tác quốc phòng. Quan chức hai nước nhiều lần nói các cơ chế giống VFA là nền tảng cho phép thay thế quan hệ cộng tác bị phá vỡ và cho phép Mỹ hiện diện quân sự tại Philippines.

Lính Mỹ tiến quân qua khu vực ngập nước trong cuộc diễn tập đổ bộ đường biển (PHIBLEX) tại San Antonio, Zambales, Philippines tháng 10/2016.

Việc chấm dứt VFA không khiến quan hệ đồng minh Mỹ - Philippines tan rã tức thì, nhưng nó sẽ khiến tình hình trở thành phức tạp hơn. Nó sẽ giáng một đòn mạnh vào vơ quan hệ đồng minh dựa trên hiệp ước của Mỹ tại châu Á, trong bối cảnh nước này rất cần đồng minh, đối tác trong "cuộc cạnh tranh giữa các siêu cường" với Nga và Trung Quốc.

Còn đối với Philippines, việc không cho lực lượng quân sự Mỹ hiện diện trên bờ cõi sẽ khiến nước này mất đi một nguồn đảm bảo an ninh đáng kể, trong bối cảnh năng lực quân sự Philippines vẫn còn hạn chế và mối đe dọa từ Trung Quốc vẫn chưa chấm dứt, theo Parameswaran.

Điều này còn làm tăng bất ổn trong cán cân quyền lực tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương khi Mỹ và Trung nhà nước tăng cạnh tranh. Philippines không phải là đồng minh được Mỹ coi trọng như Nhật Bản hoặc Hàn Quốc, nhưng việc Washington bị chính một đồng minh "giáng đòn" sẽ khiến nhiều người càng nghi ngờ về ảnh hưởng của Mỹ ở khu vực châu Á - yên bình Dương.

thực tiễn đó còn có thể tác động tiêu cực đến các sáng kiến chính sách của Mỹ trong khu vực như tầm nhìn Ấn Độ Dương - yên bình Dương tự do và rộng mở, hay triển vọng "đồng lòng chung sức" giữa Washington với các đồng minh và đối tác trong những vấn đề khu vực.

Parameswaran cho rằng Trung Quốc cũng có thể tận dụng thời cơ quan hệ liên minh Mỹ - Philippines lung lay để tiến hành các hoạt động phục vụ tham vọng độc chiến Biển Đông của nước này.

Tuy nhiên, tiến trình kết thúc VFA vẫn chưa được vạch ra rõ ràng và mọi thứ có thể đổi thay trong 6 tháng tới đây. Sự đổi thay này có thể đến từ kết quả thương thảo song phương, hoặc Philippines nhận thức được những mối đe dọa tiềm tàng từ việc chấm dứt sự hiện diện quân sự của Mỹ trên bờ cõi.

Nước này chắc hẳn không muốn lặp lại cuộc hồi năm 2017, khi quân đội Philippines chật vật suốt nhiều tháng để chống lại một nhóm phiến quân ở Marawi, chuyên gia Parameswaran nhận định.

Nguyễn Tiến (Theo Diplomat )